Μικρή ιστορία της γαλλικής λογοτεχνίας

Ξεκινώντας το μεγάλο αφιέρωμα της Χώρας των Βιβλίων στη Γαλλική Λογοτεχνία, ας ρίξουμε μια γενική ματιά στην ιστορία της γαλλικής λογοτεχνίας από τον Μεσαίωνα μέχρι τον 20ο αιώνα.

Μεσαίωνας και Μεσαιωνικά Έπη

Το παλιότερο σωζόμενο κείμενο στα Γαλλικά είναι "Οι Όρκοι του Στρασβούργου" του 842, όρκοι που έδωσαν οι γιοι του Καρλομάγνου. Όμως τα πρώτα μεγάλα κείμενα που ανήκουν στη γαλλική λογοτεχνία είναι τα μεσαιωνικά έπη, τα λεγόμενα "chansons de geste", που είναι μεγάλα ποιήματα αποτελούμενα από χιλιάδες στίχους που προορίζονταν να τραγουδιούνται  μπροστά σε κοινό. Περιλάμβαναν μια μίξη από θρύλους και πραγματικά ιστορικά στοιχεία από περασμένα κατορθώματα πολεμιστών και είχαν σκοπό να τονίσουν τα ιδανικά των ιπποτών. Το πιο παλιό και πιο γνωστό είναι το Έπος των ανδραγανθημάτων (ή αν θέλαμε μια πιο ακριβή μετάφραση, θα το ονομάζαμε "Το τραγούδι του Ρολάντ" - La Chanson de Roland - ) που εξιστορούσε τα κατορθώματα του στρατού του Καρλομάγνου.

Η λογοτεχνία των ευγενών που εμφανίστηκε τον 12ο αιώνα είχε σαν βασικό της θέμα τον απόλυτο, μοναδικό και συχνά καταδικασμένο έρωτα. Ο μύθος του Τριστάνου και της Ιζόλδης είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού του είδους που τραγουδήθηκε στους πριγκιπικούς κήπους από τροβαδούρους.

Ο Κρετιάν ντε Τρουαγιέ είναι αναμφίβολα ο πρώτος μυθιστοριογράφος της γαλλικής λογοτεχνίας, με τα έργα του "Ιβαίν ή ο Καλαβάρης του λιονταριού", "Περσεβάλ ή η Ιστορία του Γκράαλ" κ.ά.

Ο Ρουτεμπέφ, ένας παριζιάνος ποιητής του 13ου αιώνα έγραψε για τις ανθρώπινες αδυναμίες, την αβεβαιότητα και τη φτώχεια.

Εδώ συναντάμε και το θρησκευτικό θέατρο, που ασχολείται με μεγάλες γιορτές όπως τα Χριστούγεννα, το Πάσχα κλπ, που όμως απευθύνεται σε μεγαλύτερο κοινό. Παράλληλα, τον 15ο αιώνα εμφανίζεται και η Φάρσα που όμως πολεμήθηκε πολύ από της θρησκευτικές αρχές της εποχής.

16ος αιώνας, Αναγέννηση και Ουμανισμός

Η λογοτεχνία γίνεται ανθρωποκεντρική και επιστρέφει σε αρχαία κείμενα (ελληνικά, λατινικά και εβραϊκά) με σκοπό να μεταρρυθμίσει το θεοφοβικό μοντέλο που επικρατούσε μέχρι τότε. Εδώ βρίσκουμε ποιητές όπως τους Κλεμάν Μαρό, Ζαν ντε Σπόντ κ.ά., καθώς και τους ποιητές της Πλειάδας (ενός γκρουπ 7 ποιητών, ανάμεσα στους οποίους ο Ρονσάρ και ο ντυ Μπελαί). Τα πιο γνωστά μυθιστορήματα είναι εκείνα του Ραμπελαί και της Μαργκερίτ ντε Ναβάρ. Τα Δοκίμια του Μονταίν, του τελευταίου ουμανιστή της Αναγέννησης, χαρακτηρίζονται από τον ιδιόμορφο σκεπτικισμό του, που έγκειται στη διδασκαλία της πιστιοκρατίας, σύμφωνα με την οποία οι θεμελιώδεις αλήθειες δεν είναι δυνατόν να αποδειχθούν μέσω του ορθολογισμού, αλλά είναι δυνατόν να τις συλλάβει κανείς μέσω της πίστης. Ο Μονταίν υποστήριξε την αδυναμία του λόγου να αποκαλύψει την αλήθεια, κάτι που γίνεται μόνο με τη χάρη του Θεού.

17ος αιώνας, Μπαρόκ και Κλασικισμός

Ο Ονορέ ντ'Υρφέ κάνει μεγάλη επιτυχία με το περιπετειώδες και λίγο βιογραφικό μυθιστόρημά του, την "Αστραία" που μεταφράστηκε σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες. Από την Ιταλία έρχεται το κίνημα του Μπαρόκ, που θα μπορούσαμε να το πούμε και της υπερβολής, αφού ο βασικός του σκοπός ήταν να εντυπωσιάσει, αλλά και να εξυψώσει τον άνθρωπο μέσα από τα πάθη και τις αδυναμίες του. Τη θέση του έρχεται να πάρει το γαλλικό ρεύμα του κλασικισμού, που είχε ως πρώτο σκοπό να δημιουργήσει μια αρμονία ανάμεσα στα κείμενα και στα γραπτά. Αυστηροί κανόνες επιβάλλονται στους συγγραφείς της εποχής, ενώ ο κλασικισμός φτάνει στο απόγειό του κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Λουδοβίκου ΙΔ', του "Βασιλιά-Ήλιου", που είχε ως απώτερο στόχο να δοξάσει, μέσω της λογοτεχνίας, τη βασιλεία αλλά και τον βασιλιά τον ίδιο. Έτσι συναντούμε το πρότυπο ενός σωστού και τίμιου ανθρώπου, όπως ακριβώς θα παρουσιαζόταν στη βασιλική αυλή. Δεν επιτρέπονται μη ρεαλιστικά στοιχεία στην κλασική λογοτεχνία, ενώ παρατηρείται επιστροφή στα κείμενα της αρχαιότητας (αρχαιοελληνικά, ρωμαϊκά). Ένας από τους πιο μεγάλους τραγωδούς του κλασικισμού, ήταν ο Ρασίν, με την Ιφιγένεια και τη Φαίδρα του να του χαρίζουν μεγάλη οικονομική άνεση για την εποχή του. Ενώ αξίζει να σημειωθεί και η Γαλλίδα συγγραφέας Μαντάμ ντε Λαφαγιέτ που έγινε γνωστή για το βιβλίο της Η πριγκίπισσα ντε Κλεβ, που παρά το μικρό για την εποχή του μέγεθος, αποτελούσε ένα αριστούργημα ψυχολογικής ανάλυσης και ήταν το πρώτο ψυχολογικό μυθιστόρημα της γαλλικής λογοτεχνίας που μέχρι σήμερα αποτελεί ένα από τα καλύτερα του είδους του.

Μεγάλος ποιητής της εποχής, ήταν ο Λα Φονταίν, κυρίως γνωστός για τους Μύθους του. Έπαιρνε τα θέματά του από παντού, κυρίως όμως από τον Αίσωπο, τα μεταμόρφωνε με αξιοθαύμαστη τέχνη, ποικιλία ύφους και ψυχολογικό βάθος και κατέληγε σε ηθικό δίδαγμα.  

Το θέατρο επανέρχεται στη μόδα, μετά από μια παρακμή από το τέλος του 16ου αιώνα. Στα πλαίσια, όμως, του κλασικισμού, υποχρεούται να υπακούει σε συγκεκριμένους κανόνες, να λείπουν οι ίντριγκες και οποιεσδήποτε έντονες σκηνές. Η ομαλή πλοκή είναι αναγκαία, προκειμένου να μην κουράζεται ο θεατής. Η κωμωδία του Μολιέρου, η επικρατέστερη της εποχής, θίγοντας θέματα όπως η απιστία, η υποκρισία, η τσιγκουνιά, προσπαθεί να βελτιώσει τα πταίσματα των ανθρώπων και να τους διασκεδάσει παράλληλα. 

18ος αιώνας και Διαφωτισμός

Ένα από τα πιο σημαντικά πνευματικά κινήματα που ξεκίνησε από τη Γαλλία για να εξαπλωθεί έπειτα στις χώρες και της Ευρώπης αλλά και έξω από αυτήν, ήταν ο διαφωτισμός. Οι διαφωτιστές υποστήριζαν τον ορθολογισμό και πίστευαν στην πρόοδο, αγαπούσαν τις επιστήμες και επιχειρούσαν αλλαγές σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης δράσης. Το επίκεντρό τους ήταν η ανερχόμενη αστική τάξη που μέχρι τότε παρέμενε αποκλεισμένη από το σύστημα της απολυταρχίας. Ανάμεσα στους σημαντικότερους εκφραστές του διαφωτισμού, βρίσκουμε τον Βολταίρο, τον Ρουσώ, τον Ντιντερό και τον Μοντεσκιέ.

Ο πρώτος φορέας των καινούργιων ιδεών υπήρξαν τα καφέ, και ιδίως τα καφέ του Παρισιού, όπου συγκεντρώνονταν νεαροί ποιητές και διάφοροι άλλοι για να συζητήσουν παθιασμένα για τις νέες ιδέες και φιλοσοφίες. Αλλά και τα κοσμικά σαλόνια, όπου πλούσιες αστές κυρίες σχημάτιζαν έναν κύκλο από λογοτέχνες και λοιπούς καλλιτέχνες για να ξεδιψούν τη δίψα τους για μάθηση και πολιτισμό. 

19ος αιώνας, Ρομαντισμός, 

Ρεαλισμός και Νατουραλισμός

Μερικοί αποδίδουν τον ρομαντισμό σαν αποτέλεσμα της Γαλλικής επανάστασης και της ξαφνικής ελευθερίας που προκάλεσε μια αναταραχή, μια αστάθεια και μια πολιτική αβεβαιότητα. Άλλοι θεωρούν πως ο ρομαντισμός προϋπήρχε σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως στην Αγγλία και τη Γερμανία, όπου δεν είχε λάβει χώρα η παραμικρή επανάσταση. Επιμένουν, λοιπόν, στην επιρροή των ξένων γραπτών στο γαλλικό χώρο. Εδώ έχουμε μεγάλα ονόματα όπως ο Σατομπριάν και ο Βίκτορ Ουγκώ. 

Ακολουθεί ο ρεαλισμός, μια μορφή αντίδρασης στον ρομαντισμό που εμφανίστηκε στη Γαλλία μέσα από τα έργα των Μπαλζάκ και Φλωμπέρ. Έχει την τάση να αποδίδει πιστά και αντικειμενικά την πραγματικότητα, πολλές φορές με "επιστημονικό" τρόπο έπειτα από προσεκτική παρατήρηση και ακριβή απόδοση των χαρακτήρων και των συμπεριφορών, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις τείνει να αποδώσει τα προβλήματα της ρομαντικής σκέψης στη ζωή του ανθρώπου (πχ. "Μαντάμ Μποβαρύ" του Φλωμπέρ).

Ως εξέλιξη της ρεαλιστικής φιλοσοφίας έρχεται η νατουραλιστική. Ο νατουραλισμός διαλέγει ήρωες απόκληρους και θύματα της κοινωνίας, καταπιεσμένους, αδικημένους και άτομα του υποκόσμου. Ήρωες που κάτω από τις πιέσεις του περιβάλλοντος ή της στιγμής δρουν με βάση τα εσωτερικά τους ένστικτα (κυρίως την πείνα και τη σεξουαλική επιθυμία) και υπό την επίδραση των οικονομικών συνθηκών. Ξεχωρίζουν οι υπερβολικά λεπτομερείς περιγραφές της πραγματικότητας, ακόμα και σε σκηνές ιδιαίτερα βίαιες ενώ συχνά έχουν και τραγικό τέλος, στο οποίο ο ήρωας οδηγείται στην καταστροφή. Μεγαλύτερος και χαρακτηριστικότερους εκπρόσωπος του νατουραλισμού θεωρείται ο Εμίλ Ζολά. 

20ος αιώνας, Σουρεαλισμός, 

Υπαρξισμός και Θέατρο του Παραλόγου

Ο 20ος αιώνας όπως είναι φυσικό επηρέασε και τη λογοτεχνία μέσα από τους πολέμους και τις γενικότερες αναταράξεις που επικρατούσαν στο μεγαλύτερο μέρος του κόσμου. Για τον αιώνα αυτό, ο Μαρσέλ Προυστ θεωρήθηκε ο τελευταίος μεγάλος Γάλλος συγγραφέας.

Την εποχή αυτή, ξεκίνησε ένα νέο κίνημα από το Παρίσι, ο σουρεαλισμός, από τον Αντρέ Μπρετόν και τον Λουί Αραγκόν,  διαμέσου του επαναστατικού περιοδικού τους, που στηριζόταν στις ψυχαναλυτικές θεωρίες του Φρόυντ και τα πολιτικά ιδεώδη του Μαρξισμού, με στόχο να επιφέρει ριζοσπαστικές αλλαγές στο χώρο της τέχνης αλλά και της σκέψης γενικότερα. 

Αλλά και ο υπαρξισμός, ένα ακόμη πιο επαναστατικό κίνημα που απέρριπτε τα πάντα, όλες τις θεωρίες και όλες τις απόψεις που είχαν διαμορφωθεί στα πλαίσια της παραδοσιακής φιλοσοφίας και επιθυμούσε να εισάγει ένα νέο ξεκίνημα βασισμένο στις απόψεις των εκπροσώπων του, όπως ο Γκαμπριέλ Μαρσέλ, ο Σαρτρ, η Σιμών ντε Μποβουάρ κ.ά.

Στο θέατρο έχουμε ένα από τα μεγαλύτερα θεατρικά κινήματα, το Θέατρο του Παραλόγου, με εκπροσώπους τους Μπέκετ, Ιονέσκο, Καμύ κ.ά. Το κίνημα αυτό ξεφεύγει εντελώς από τους ρεαλιστικούς χαρακτήρες και καταστάσεις και οτιδήποτε είναι συνδεδεμένο με θεατρικές συμβάσεις. Ασήμαντες πλοκές, επαναληπτικός ή χωρίς νόημα διάλογος και δραματικές ασυνέπειες χρησιμοποιούνται συχνά για να δημιουργήσουν ονειρικές ή ακόμα και εφιαλτικές διαθέσεις.