"Τσέρνομπιλ: Ένα χρονικό του μέλλοντος" της Σβετλάνα Αλεξίεβιτς (Νόμπελ Λογοτεχνίας 2015)

Η ιστορία του Τσέρνομπιλ πάντα μου τραβούσε ιδιαίτερα την προσοχή, ίσως γιατί συνέβη πολύ κοντά στη χρονιά που γεννήθηκα, στις 26 Απριλίου 1986, και ολονών οι γονείς της γενιάς μου πάνω κάτω είχαν να διηγηθούν πού βρίσκονταν όταν συνέβη και πώς το έζησαν στην όχι και τόσο μακρινή μας χώρα, πολλοί μάλιστα δηλώνοντας πως τότε επειδή ήταν Πάσχα ήταν έξω και πως όταν έβρεξε χρειάστηκε για κάποιο λόγο να βγουν στη βροχή και πιστεύω πως θα περάσουν πολλά πολλά ακόμα χρόνια για να γίνει ένας ολοκληρωμένος απολογισμός του συγκεκριμένου γεγονότος και τι επιπτώσεις είχε στις δικές μας γενιές, στους γονείς μας και σε όσους πήρε παραμάζωμα το σύννεφο.

Σ' αυτό εδώ το άρθρο θα σου μιλήσω για το βιβλίο της Σβετλάνα Αλεξίεβιτς που στάθηκε η αφορμή για να ψάξω ακόμη περισσότερο το συγκεκριμένο γεγονός ώστε να το καταλάβω όσο το δυνατόν καλύτερα, και θα σου πω δυο τρία πράγματα που έμαθα με όσο πιο απλό τρόπο μου επιτρέπει το μη εξειδικευμένο μου μυαλό!

Το βιβλίο που κέρδισε Νόμπελ
Πρωτότυπος τίτλος: Voices from Chernobyl
Συγγραφέας: Svetlana Alexievich
Εκδόσεις: Πατάκη
ISBN: 9789601666105
Σελίδες: 344

Το βιβλίο της Σβετλάνα Αλεξίεβιτς το διάβασα πριν από μερικά χρόνια και ακόμα το έχω στο μυαλό μου πολύ ζωντανά, και ξέρεις κι εσύ, πως όταν διαβάζεις πολλά βιβλία δύσκολα κάποιο σου μένει στη μνήμη έντονα. Το βιβλίο αυτό της χάρισε το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2015, και δεν πρόκειται για μυθιστόρημα (δεν ξέρω καν αν θεωρείται λογοτεχνία) αλλά για μια συλλογή με μαρτυρίες από άτομα που έζησαν το Τσέρνομπιλ μέσα από το ίδιο το Τσέρνομπιλ, για στρατηγούς και υψηλά ιστάμενους που έπρεπε να αποσιωπήσουν τη ζημιά και για την παραπληροφόρηση στον κόσμο, που θα έπρεπε να προστατευτεί καλύτερα, όχι μόνο όσοι ζούσαν εκεί αλλά και ολόκληρη η Ευρώπη που πλήγηκε από το καταστροφικό αυτό ατύχημα. Μαθαίνεις τους λόγους που οδήγησαν σ' αυτό, μαθαίνεις επίσης πως ακόμη και μετά την εκκένωση, κόσμος συνέχισε να ζει εκεί γύρω και κάποιοι συνέχισαν να ζουν για χρόνια, αρρωσταίνοντας από τη ραδιενέργεια, με τερατογεννήσεις και πλήθος καρκίνων. Πρόκειται για ένα βιβλίο τόσο δύσκολο και βαρύ που δεν μπορείς να το διαβάσεις άνετα και για ώρα. Διάβαζα μια μαρτυρία την ημέρα, όχι παραπάνω γιατί δεν άντεχα. Δεν ήταν λίγες οι φορές που έβαλα τα κλάματα με τον πόνο που τράβηξαν οι άνθρωποι εκεί, με τη φρίκη της ραδιενέργειας πάνω τους και ότι αυτό προκαλούσε. Μου έμεινε η πρώτη μαρτυρία πιο έντονα χαραγμένη στη μνήμη και η τελευταία. Και οι δύο μαρτυρίες αγάπης, γιατί η Αλεξίεβιτς βασικά θέλησε να μας περάσει το μήνυμα της αγάπης μέσα από το βιβλίο της, που για να το γράψει δούλεψε 10 ολόκληρα χρόνια και πήρε πάνω από 500 μαρτυρίες, μια έρευνα που είχε επιπτώσεις ακόμη και στη δική της υγεία.

 

Λίγη απλή και γρήγορη επιστήμη
Η πυρηνική (ή ατομική) ενέργεια χρησιμοποιείται όπως και ο ηλεκτρισμός, για θέρμανση, λειτουργία μηχανημάτων κλπ. Ονομάζεται έτσι γιατί έχει να κάνει με τον πυρήνα του ατόμου όπου γίνονται οι απαραίτητες διεργασίες για να παραχθεί ενέργεια.

Στο Πριπυάτ της Ουκρανίας, όπου βρισκόταν το συγκεκριμένο εργοστάσιο, ζούσαν γύρω στους 50.000 κατοίκους και στην ουσία επρόκειτο για μια πολύ μικρή πόλη φτιαγμένη αποκλειστικά για τη λειτουργία του εργοστασίου. Το ατύχημα έγινε κατά τη διάρκεια μιας δοκιμής, κι επειδή είχαν απενεργοποιήσει για τους λόγους της δοκιμής αυτής, πολλά αυτόματα συστήματα κινδύνου που ενδεχομένως να μπορούσαν να το αποτρέψουν και όταν αντιλήφθηκαν τον κίνδυνο πλέον ό,τι κι αν έκαναν λειτουργούσε εναντίον τους.
Ο αντιδραστήρας 4 έσκασε τα ξημερώματα του Σαββάτου 26 Απριλίου βάζοντας φωτιά που χρειάστηκαν ώρες για να σβήσει κι εκτοξεύοντας στην ατμόσφαιρα ένα ραδιενεργό σύννεφο που έμελλε να ταξιδέψει σε όλη τη βόρεια και δυτική Ευρώπη, την Ελλάδα και την Ιταλία. Το προσωπικό, οι πυροσβέστες και γενικότερα κανείς δεν ήταν ενημερωμένος για τον κίνδυνο της κατάστασης. Για να καταλάβεις, είχαν μετρητές που μετρούσαν τα επίπεδα της ραδιενέργειας στο χώρο σε Ρέντγκεν. Οι μετρητές αυτοί δε μπορούσαν να υπολογίσουν το ποσό γιατί ξέφευγε από τις δυνατότητές τους, αλλά κανείς δεν ήξερε πόσο (περίπου 5.500 χιλιάδες φορές πάνω). Η θανάσιμη δόση για τον άνθρωπο υπολογίζεται στα 500Ρ τις 5 ώρες κι εκεί δέχονταν την ώρα μόνο 20.000Ρ.
 

Μερικά τρομακτικά γεγονότα
Ούτε κι ο κόσμος ενημερώθηκε εγκαίρως, αν και αμφιβάλλω πως υπήρχε οποιαδήποτε δυνατότητα να τη γλυτώσει κανείς τόσο κοντά στην έκρηξη. Τους ανακοινώθηκε πως θα έφευγαν για 3 μέρες από την πόλη γι' αυτό και αφήσαν τα πάντα πίσω τους όπως ήταν και είναι έτσι απόκοσμα μέχρι σήμερα.

Η σαρκοφάγος πάνω από τον αντιδραστήρα 4.

Για το ατύχημα μάθαμε όχι από την ίδια την Ουκρανία, αλλά από τη Σουηδία, όπου 2 μέρες μετά σε ένα δικό τους εργοστάσιο πυρηνικής ενέργειας εντοπίσανε μεγαλύτερα ποσοστά ραδιενέργειας απ' όσα θα έπρεπε και αφού διαπίστωσαν πως δεν επρόκειτο για δική τους διαρροή, εντόπισαν πως η ραδιενέργεια ερχόταν από πολύ πολύ μακριά τους. Αφού έσβησε η φωτιά, έριξαν άμμο και άλλα υλικά με αεροπλάνα, τόνους ολόκληρους, και έφτιαξαν μια σαρκοφάγο πάνω από τον αντιδραστήρα για να περιορίσουν τις εκπομπές της ραδιενέργειας. Στις μέρες μας ετοιμάζεται μια δεύτερη σαρκοφάγος που θα καλύψει την προηγούμενη που πλέον είναι υπό κατάρρευση. Μετά την εκκένωση από ανθρώπους ακολούθησε εκκαθάριση των ζώων και της άγριας ζωής για να αποτρέψουν την όποια εξάπλωση της ραδιενέργειας. Τη χρονιά του '86 στη χώρα μας μόνο έγιναν κοντά στις 2.500 εκτρώσεις ενώ οι καρκίνοι του θυροειδούς ή οι λευχαιμίες, ακόμα και σε παιδάκια, ήταν πολύ συχνά ιδίως στη Βόρεια Ελλάδα και μέχρι τα τέλη του 1999.

Το πόδι του ελέφαντα
Στα υπόγεια του εργοστασίου υπάρχει μια μάζα από λάβα, άμμο, μέταλλο, σκουπίδια και ραδιενεργά υλικά μεγάλη σε σχήμα ποδιού ελέφαντα (εξ' ου και το όνομά της) τόσο επικίνδυνη που αν σταθεί άνθρωπος κοντά μέσα σε 30 δευτερόλεπτα ζαλίζεται και νιώθει κούραση. Στα 2 λεπτά τα κύτταρα αρχίζουν να αιμορραγούν και στα 4 αρχίζουν οι εμετοί, οι διάρροιες και ο πυρετός. Ακόμη και σήμερα κανείς δεν μπορεί να το πλησιάσει  παρόλο που έχει αποδυναμωθεί.

 

Το Τσέρνομπιλ σήμερα
Το Πριπυάτ είναι απαγορευμένη ζώνη και οτιδήποτε από την ευρύτερη περιοχή θεωρείται μολυσμένο. Η φύση έχει καταλάβει σε άγρια μορφή την εγκαταλελειμμένη πόλη, και η είσοδος στα 28χλμ από τον αντιδραστήρα απαγορεύεται.



Από το ημερολόγιο του Timm Chapman.

Παρόλα αυτά προσφέρονται ημερήσια ταξίδια που κοστίζουν γύρω στα 100€ και σε φτάνουν στα 300 μέτρα από το εργοστάσιο, δεν μπορείς να μπεις στα κτήρια και υπογράφεις κιόλας πως δεν θα τους κατηγορήσεις για τυχόν θέματα υγείας κλπ που μπορεί να προκύψουν. Βέβαια με τα ταξίδια αυτά δεν δέχεσαι παραπάνω ραδιενέργεια απ' ότι δέχεσαι καθημερινά σε κάποιο μεγάλο αστικό κέντρο ή αν έκανες πχ ακτίνες, μάλιστα δέχεσαι κάπου 600 φορές λιγότερη. Αν παρόλα αυτά καθίσεις ή ακουμπήσεις κάτι όσο είσαι εκεί, θα φανεί στη μέτρηση όταν φεύγεις και θα σου ζητήσουν να το αφήσεις πίσω (το παντελόνι σου πχ αν κάθισες κάτω).

Τσέρνομπιλ και Αποκάλυψη


Το άγαλμα του τρίτου αγγέλου που βρίσκεται σήμερα στο Τσέρνομπιλ.

8-10 "Καὶ ὁ τρίτος ἄγγελος ἐσάλπισε, καὶ ἔπεσεν ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ἀστὴρ μέγας καιόμενος ὡς λαμπάς, καὶ ἔπεσεν ἐπὶ τὸ τρίτον τῶν ποταμῶν καὶ ἐπὶ τὰς πηγὰς τῶν ὑδάτων." 8-11 "καὶ τὸ ὄνομα τοῦ ἀστέρος λέγεται ὁ ῎Αψινθος. καὶ ἐγένετο τὸ τρίτον τῶν ὑδάτων εἰς ἄψινθον, καὶ πολλοὶ τῶν ἀνθρώπων ἀπέθανον ἐκ τῶν ὑδάτων, ὅτι ἐπικράνθησαν."