Τώρα θα νιώσεις λίγο σα να παρακολουθείς μάθημα λογοτεχνίας σε κάποιο τμήμα της φιλοσοφικής σχολής. Εγώ θα νιώθω νοσταλγία όσο θα το γράφω, αν και ομολογώ πως ποτέ δεν είχα πάρει μάθημα φανταστικής λογοτεχνίας στο τμήμα της Γαλλικής στο ΑΠΘ, γιατί δεν υπήρχε κάτι αντίστοιχο στα χρόνια μου. Ωστόσο κάποια στιγμή προς το τέλος, ξεπετάχτηκε (για πολύ λίγο) στον οδηγό σπουδών ένα μάθημα επιλογής με θέμα τα παραμύθια, που οι Γάλλοι έχουν παράδοση στα παραμύθια (βλ. Αδελφοί Περό). Αυτό όπως ξεπετάχτηκε έτσι εξαφανίστηκε. Υποθέτω πως το τμήμα έκλεισε αμέσως από άτομα κι εγώ έμεινα με την όρεξη. Αλλά αρκετά με τις αναδρομές στο μακρινό 2011 και πίσω. Πάμε να δούμε τι είναι η φαντασία, σε ποιους απευθύνεται, μια μικρή ιστορική αναδρομή, ποια είναι τα βασικά υποείδη της και γιατί τελικά διαβάζουμε φαντασία.
Η φανταστική λογοτεχνία είναι λογοτεχνία που τοποθετείται σε ένα φανταστικό σύμπαν, συχνά, αλλά όχι πάντα, χωρίς τοποθεσίες, γεγονότα ή ανθρώπους από τον δικό μας, τον πραγματικό κόσμο. Η μαγεία, το υπερφυσικό και τα μαγικά πλάσματα είναι συχνά στους φανταστικούς αυτούς κόσμους. Μπορεί να απευθύνεται τόσο σε παιδιά όσο και σε ενήλικες.
Η φαντασία είναι ένα είδος μυθιστορήματος που διαχωρίζεται από την επιστημονική φαντασία και τον τρόμο, λόγο της απουσίας της επιστημονικής ορολογίας και του μακάβριου, ωστόσο τα είδη αυτά μπλέκονται μεταξύ τους, γι' αυτό και παρακάτω θα δεις πως τα έχω συμπεριλάβει (για μένα ανήκουν όλα στη μαμά φαντασία, εφόσον ξεφεύγουν από τον ρεαλισμό!).
Αν γυρίσουμε πίσω πίσω στο παρελθόν, θα βρούμε ίσως το πρώτο έργο φαντασίας στον ίδιο τον Όμηρο, που έγραψε για τον Οδυσσέα, έναν ήρωα που ταξίδεψε παντού και συνάντησε μυθικά πλάσματα, μάγισσες, έζησε ένα σκασμό περιπέτειες, είχε πάρε-δώσε με τους ίδιους τους Θεούς, με λίγα λόγια ένα κανονικότατο fantasy! Στην ίδια κατηγορία του έπους, συναντάμε πολύ πολύ αργότερα στην Ευρώπη τον Μπέογουλφ, έναν θρυλικό ήρωα αγνώστου πατρός, που έρχεται αντιμέτωπος μέχρι και με δράκο στα ταξίδια του (έγινε και πηγή έμπνευσης για τον Τόλκιν, ο οποίος έχει καταγράψει την ιστορία του Μπέογουλφ στο αντίστοιχο βιβλίο που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αίολος!).
Ο μεγάλος επικός ήρωας Αρθούρος, ένας βασιλιάς που υπήρξε και δεν υπήρξε με δικές του περιπέτειες, έναν μάγο, κάτι προφητείες και μπόλικα εσωτερικά σκάνδαλα, ήρθε γύρω στον 6ο αιώνα μ.Χ. και τον ξέρουμε μέχρι σήμερα (ε, ο ορισμός του κλασσικού!). Υπάρχει ένα πολύ αξιόλογο αλλά και πολύ ογκώδες βιβλίο με τίτλο "Ο παντοτινός βασιλιάς" του T.H.White (τερενς γουάιτ), κυκλοφορούσε από τον Κέδρο σε μια έκδοση 960 σελίδων, που αν τύχει και τη βρεις πιστεύω θα έχει πολύ ενδιαφέρον.
Στη συνέχεια ήρθαν τα παραμύθια, από τους Γάλλους Περό, τους Γερμανούς Γκριμ, τον Δανό Άντερσεν και όλους τους άλλους, ιστορίες που τότε απευθύνονταν σε ενήλικες, μάλιστα ήταν εντελώς διαφορετικές από αυτές που μας λέει η Disney τον τελευταίο αιώνα και που πλέον απευθύνονται αποκλειστικά σε παιδιά (ή σε μεγάλους που νιώθουν παιδιά!).
Δες εδώ πώς ήταν αρχικά τέσσερα από τα πιο γνωστά μας παραμύθια.
Έπειτα ήρθαν ο Τόλκιν, ο Λιούις, ο Πόε, η Σέλλεϋ, ο Λάβκραφτ, ο Κινγκ, η Ρόουλινγκ, ο Γκέιμαν, όλοι όσοι είδαμε στο άρθρο με τους Μεγάλους Συγγραφείς Φαντασίας (να μην τους ξαναλέμε) και φτάνουμε αισίως στο σήμερα, όπου η φαντασία είναι μεν εντελώς διαφορετική, όμως παράλληλα είναι και απολύτως ίδια. Ίσως απλά της έχουμε δώσει περισσότερα ονόματα, την χωρίσαμε σε παραπάνω υποείδη, έχει τις μόδες της και την αναδεικνύουμε πλέον μέσω των social όπως ποτέ άλλοτε. Κάτι που είναι και καλό και κακό: Από τη μια δε χάνονται βιβλία που όντως είναι καλά, από την άλλη όμως ένα βιβλίο μπορεί να έχει πολύ καλό μάρκετινγκ χωρίς να το αξίζει. Έτσι δεν ξέρεις ποιον πραγματικά να πιστέψεις...
Τα είδη και τα υποείδη είναι πάνω από 50, όμως δε θα μπούμε στη διαδικασία να τα αναλύσουμε ως την παραμικρή λεπτομέρεια, γιατί ακόμα κι αν λίγο μοιάζει, στην πραγματικότητα δεν είναι αυτό ένα μάθημα λογοτεχνίας σε πανεπιστήμιο. Θα δούμε μόνο τα βασικά:
Το παραμύθι
Τα παραμύθια, με ήρωες νέους ή και παιδιά που είναι πάντα αγνοί στην ψυχή κι έρχονται αντιμέτωποι με κατάρες, κακές μάγισσες, πονηρούς δράκους, φοβερά τέρατα (βλ. Σρεκ) σε γενικές γραμμές μπορεί να περιλαμβάνουν όλο το σύνολο των μαγικών πλασμάτων. Είναι μικρά σε έκταση, διαμορφωμένα ανάλογα με τους θρύλους και τις παραδόσεις των εκάστοτε περιοχών (δε θα είχε φοβερό ενδιαφέρον να ήσουν συλλέκτης ντόπιων παραμυθιών από όποιο μέρος επισκεπτόσουν;) και πάντα έχουν χαρούμενο τέλος και ηθικό δίδαγμα, με νικητή πάντα τον καλό μας ήρωα που στο τέλος κερδίζει και το κορίτσι.
Ως υποείδος έχουμε τη σχετικά πρόσφατη μόδα του retelling, που μου αρέσει πολύ, καθώς πατάει πάνω στα κλασσικά παραμύθια κι έχοντας έναν σταθερό και δοκιμασμένο άξονα μπορεί να δημιουργήσει οτιδήποτε θέλει. Από επική φαντασία ως σύγχρονο μυθιστόρημα, σκοτεινή φαντασία ή και τρόμου, οι επιλογές είναι πραγματικά απεριόριστες και δεν έχω συναντήσει ως τώρα κάποιο retelling που να με απογοήτευσε (αν και ομολογώ πως δεν έχω διαβάσει ιδιαίτερα πολλά!)
Μερικά retellings που ακούγονται πολύ:
- Αγκάθια και τριαντάφυλλα, της Σ.Τζ.Μάας, βασισμένο στην Πεντάμορφη και το Τέρας
- Κίρκη, της Madelline Miller, βασισμένο στην ιστορία της Κίρκης
- Σίντερ, της Μαρίσα Μέγερ, βασισμένο στη Σταχτοπούτα
Η Επική Φαντασία
Επική φαντασία, το πιο διαδεδομένο είδος όταν μιλάμε για φαντασία είναι αυτό της επικής φαντασίας (ή υψηλής φαντασίας: high/epic fantasy). Χαρακτηριστικό της είναι πως εκτυλίσσεται σε έναν κόσμο εντελώς ξέχωρο από τον δικό μας, όχι παράλληλο, όχι μέσα στον δικό μας, ο δικός μας κόσμος στην επική φαντασία δεν υπάρχει. Ο κεντρικός ήρωας συνήθως είναι κάποιου είδους εκλεκτός ενώ ο κακός είναι απόλυτα και ολοκληρωτικά κακός. Πολλές φορές ο συγγραφέας δημιουργεί ολόκληρο σύμπαν του κόσμου του με παράλληλες ιστορίες, τα βιβλία αυτά σχεδόν πάντα έχουν χάρτες, κάποιες φορές και δικές τους γλώσσες, ποτέ δεν περιορίζονται σε ένα βιβλίο, έχουν συνήθως ΕΚΠΛΗΚΤΙΚΟ art από ερασιτέχνες καλλιτέχνες που εμπνέονται από το epicness τους, πολύ χοντρικά θα λέγαμε πως πρόκειται για την αιώνια μάχη του καλού με το κακό, σε πολύ μπαντάς ατμόσφαιρα όμως!
Τα πιο γνωστά έργα επικής φαντασίας:
- Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών, του Τόλκιν
- Game of Thrones, του Μάρτιν
- Το όνομα του ανέμου, του Ρόθφας
Μπες στον οδηγό φαντασίας για αρχάριους για να δεις πολλές πολλές σειρές επικής φαντασίας.
Φαντασία (απλή; σκέτη;)
Το βασικό χαρακτηριστικό της λογοτεχνίας φαντασίας (που μπορεί να τη συναντήσεις και ως σύγχρονη, αστική ή χαμηλή φαντασία) είναι πως υπάρχει στον δικό μας κόσμο. Είτε κάποιος ήρωας διαθέτει μαγικές δυνάμεις, είτε ο μαγικός κόσμος βρίσκεται μέσα στον δικό μας και μπορούμε να εισέλθουμε σε αυτόν μέσα από κάποιου είδους πύλη (όπως η Νάρνια), είτε οι δύο κόσμοι συνυπάρχουν ενδεχομένως με τον μαγικό σε αθέατη μορφή ή μυστικά (όπως ο Χάρι Πότερ).
Χαρακτηριστικά είδη σκέτης φαντασίας:
- Χάρι Πότερ, της Ρόουλινγκ
- Πέρσι Τζάκσον, του Ριόρνταν
- Αρτέμης Φάουλ, του Κόλφερ
Σκοτεινή φαντασία
Ένα αγαπημένο είδος, είναι αυτό της σκοτεινής φαντασίας, μπορεί να είναι στον δικό μας κόσμο, μπορεί και όχι. Είναι σίγουρα πασπαλισμένο με μακάβρια ατμόσφαιρα, μπορεί να είναι μια ιστορία με φαντάσματα ή άλλα σκοτεινά πλάσματα, βρικόλακες, λυκάνθρωπους, δαίμονες κλπ, μπορεί να ανήκει στο υπέροχο υποείδος της γοτθικής φαντασίας, είναι πάρα πολύ πιθανό να μην έχει χαρούμενο τέλος και ο ήρωάς μας να πεθαίνει στο τέλος, ή ακόμα καλύτερα να ανακαλύπτει πως δεν ήταν εξαρχής ζωντανός!
Μερικά ιδιαίτερα αξιόλογα έργα σκοτεινής φαντασίας:
- Το βιβλίο του νεκροταφείου, του Γκέιμαν
- Ο Υφαντόκοσμος, του Κλάιβ Μπάρκερ
- Ο Μαύρος Πύργος, του Στίβεν Κινγκ
Το δυστοπικό μυθιστόρημα
Θα έλεγε κανείς πως είναι ένα άλλο ξεχωριστό είδος, ωστόσο για μένα όπως σου είπα και παραπάνω, η δυστοπία είναι προϊόν φαντασίας, ακόμα κι αν πατάει σε πολύ πραγματικά γεγονότα και.. τα τραβάει από τα μαλλιά. Δεν θα έλεγα πως είναι από τα αγαπημένα μου είδη ωστόσο η δυστοπία, μου προκαλεί πολλή απελπισία! Βέβαια, αυτός ακριβώς είναι ο ρόλος της, αφού είναι το αντίθετο της ουτοπίας και στοχεύει ακριβώς στο να προβληματίσει τον αναγνώστη για πολύ υπαρκτά προβλήματα του σήμερα που θα μπορούσαν αν δεν διορθωθούν να φτάσουν πολύ πολύ μακριά.
Χαρακτηριστικά δυστοπικά μυθιστορήματα:
- Η ιστορία της πορφυρής δούλης, της Μάργκαρετ Άτγουντ
- 1984, του Τζορτζ Όργουελ
- Θαυμαστός καινούργιος κόσμος, του Άλντους Χάξλεϋ
Η επιστημονική φαντασία
Άλλο ένα είδος - υποείδος; - για πολλούς δεν είναι μέρος της φαντασίας αλλά κάτι το ξεχωριστό, που ωστόσο συχνά μπλέκεται με την φαντασία, είναι η επιστημονική φαντασία. Το χαρακτηριστικό της είναι πως δικαιολογεί τα πάντα με επιστημονικούς λόγους (υπαρκτούς και μη υπαρκτούς), μπορεί να έχει ταξίδι στο χρόνο, εξωγήινους πολιτισμούς, τεχνική νοημοσύνη κλπ, ΑΛΛΑ, αν τυχόν υπάρξει το οτιδήποτε υπερφυσικό ή μαγικό, αυτομάτως αποκλείεται από το είδος και πάει στην απλή φαντασία.
Πολύ γνωστά έργα επιστημονικής φαντασίας:
- Γυρίστε το γαλαξία με ωτοστόπ, του Ντάγκλας Άνταμς
- Ο αόρατος άνθρωπος, του H.G.Wells
- Φρανκεστάιν, της Μαίρη Σέλλεϋ
Αρχικά θα έλεγα πως είναι το λιγότερο αγαπημένο μου είδος, γενικά την αποφεύγω. Ωστόσο τα δύο τελευταία τα απόλαυσα ιδιαιτέρως, οπότε δεν θα την απορρίψω εντελώς τελείως ακόμα. Του Άνταμς, δε μου άρεσε! Σταυρώστε με!
Μαγικός ρεαλισμός
Τέλος έχουμε τον μαγικό ρεαλισμό, ένα λογοτεχνικό είδος που συναντάμε κυρίως στη λατινική Αμερική όπου η ύπαρξη της όποιας μαγείας μπορεί να είναι απειροελάχιστη ως και μηδαμινή. Τα όρια μεταξύ πραγματικού και φανταστικού είναι πολύ θολά και ουσιαστικά δεν δίνεται ιδιαίτερη βάση στο μαγικό στοιχείο τόσο όσο στο ρεαλιστικό.
Χαρακτηριστικά έργα με μαγικό ρεαλισμό:
- Εκατό χρόνια μοναξιά, του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκές
- Το σπίτι των πνευμάτων, της Ιζαμπέλ Αλιέντε
- Η ζωή του Πι, του Γιαν Μαρτέλ
Που τα έχω διαβάσει και τα τρια και είναι υπέροχα βιβλία, ωστόσο όχι για το μαγικό τους στοιχείο αλλά για τα νοήματα που περνάνε. Οκεϊ, κατάλαβα τι εστί μαγικός ρεαλισμός!
Γιατί διαβάζω εγώ φαντασία θα σου πω, και όχι γιατί διαβάζει ο κόσμος γενικότερα, σύμφωνα με μελέτες, έρευνες και λοιπά σοβαρά. Εγώ διαβάζω φαντασία γιατί νιώθω πιο άνετα σε ένα περιβάλλον όπου υπάρχει η μαγεία και το υπερφυσικό, γιατί εκεί βρίσκεται για μένα ο ιδανικός κόσμος, λατρεύω το άγνωστο και το απρόοπτο, το ανεξήγητο, που πηγάζει από την προσωπική σου δύναμη, που μπορεί να έρχεσαι σε επαφή με τη φύση, να την ακούς, να τη νιώθεις, να την κινείς, οι σωματικές σου δυνάμεις μπορεί να είναι πολύ πολύ καλύτερες από του μέσου ανθρώπου (που εδώ που τα λέμε, οι δικές μου δεν είναι ούτε του μέσου ανθρώπου), που μπορεί να ζεις σε ένα κάστρο και να υπάρχουν και δράκοι, κυρίως για τους δράκους! Μάγοι, προφητείες, μπορεί να ζεις σε ένα δεντρόσπιτο, να πετάς (όχι με αεροπλάνο, μιεχ, βαρετό!), να γίνεσαι αόρατος, οι επιλογές είναι άπειρες. Αν ζούσα σε ένα μαγικό κόσμο, στο σχολείο δε θα μάθαινα με τέτοια θέρμη μαθηματικά, πιθανόν να μη δούλευα σε ένα γραφείο να πουλάω αθλητικά και ίσως μάλιστα να μιλούσα στον σκύλο μου και να μου απαντούσε. Σίγουρα θα έκανα μαγικά τις δουλειές στο σπίτι και τα φυτά μου θα τα προλάβαινα προτού πεθάνουν.
Η αλήθεια είναι πως μέσω της φαντασίας, αισθάνομαι πως κρατάω μια επαφή με το παιδί-Αλίκη, που δε θέλω να αφήσω και να γίνω ένας πλήρης και ολοκληρωμένος ενήλικας, αν είναι δυνατόν και ποτέ. Αν μια μέρα γράψω ένα δικό μου βιβλίο, θα είναι σίγουρα φαντασίας. Θα φτιάξω τον κόσμο αυτόν που θα ήθελα να ζω μέσα κι εγώ (όχι, δε θα γράψω fan fiction του Χόγκουαρτς!) και ίσως ίσως να είναι που πιστεύω πράγματι ένα τσικ στο υπερφυσικό!
Αυτό είναι το τελευταίο μεγάλο άρθρο στα πλαίσια του Φανταστικού Φλεβάρη, που θα σου πω πως μου άρεσε τόσο, που δε θα φύγω από το είδος τώρα στα κοντά. Θα συνεχίσω να διαβάζω φαντασία και τους επόμενους μήνες, σχεδόν αποκλειστικά, άλλωστε έχω κάμποσα βιβλία φαντασίας στα άμεσα πλάνα μου. Και κάποια ακόμα άρθρα σχετικά που σου ετοιμάζω από εδώ και πέρα.
Πες μου την άποψή σου για τη φαντασία ως λογοτεχνικό είδος, πες μου γιατί διαβάζεις εσύ φαντασία, μα κυρίως πες μου, τι θα ήσουν εσύ σε έναν φανταστικό κόσμο;
.jpg)
0 σχόλια