Μάνσφηλντ Παρκ, της Τζέιν Όστεν

Το τελευταίο (για μένα) βιβλίο της Όστεν από τα μεγάλα, ήταν το Μάνσφηλντ. Θεωρούσα πως θα είναι το λιγότερο αγαπημένο μου, μου φαινόταν κάπως αδιάφορο, κάπως γενικευμένο, κάπως.. απλά οκέι. Δε ξέρω τι έφταιξε, αν είχα καιρό να διαβάσω Όστεν, ή αν όντως η ιστορία ήταν πάρα πολύ καλή, αλλά τελικά με κέρδισε. Δε μου ήταν καθόλου αδιάφορο, μου άρεσε πολύ, πέρασα φανταστικά μαζί του και δε βαρέθηκα λεπτό. Ίσως μόνο το τέλος να με χάλασε, αλλά θα φτάσω σε αυτό.

Το βιβλίο ήταν δώρο του secret Santa μου στην ανταλλαγή μας τα πολύ δύσκολα Χριστούγεννα του 2020 και μου το χάρισε η αγαπημένη και πιο παλιά μου φίλη, η Βούλα. Νομίζω πως πέρασε αρκετός καιρός από τότε ώστε να μην το συνδέσω με εκείνα τα φριχτά Χριστούγεννα και να μπορέσω να το αγαπήσω όπως του άξιζε.

Το συγκεκριμένο, όπως και το Αββαείο του Νορθάνγκερ, έχει ως τίτλο μια τοποθεσία και πράγματι, σε αυτό (όπως ίσως και στο Αββαείο, μα δυστυχώς δεν το θυμάμαι) το ίδιο το Μάνσφηλντ είναι κατά κάποιον τρόπο ο πρωταγωνιστής της ιστορίας, κι ας έχουμε όπως πάντα ένα ζευγάρι που φαίνεται πως η συγγραφέας προτιμά (εεε δε ξέρω αν ισχύει αυτό ακριβώς για τον άντρα της υπόθεσης...). 

Η ιστορία...

Η ιστορία ξεκινάει όταν η 10χρονη Φάνη, φεύγει από την πολυμελή και λίγο αγροίκη οικογένειά της για να μεγαλώσει στο Μάνσφηλντ παρέα με τα ξαδέρφια της. Τα πρώτα ξαδέρφια της. Φοβισμένη και υπερβολικά ντροπαλή, η Φάνη, η προσωποποίηση της ταπεινότητας, βρίσκει σύμμαχο στον μόνο λογικό άνθρωπο του σπιτιού, τον λίγο μεγαλύτερό της ξάδερφο, πρώτο ξάδερφο, Έντμοντ. Ο Έντμοντ θέλει να γίνει παπάς. Το Μάνσφηλντ είναι γενικά γεμάτο κόσμο, αρχικά τις μεγαλύτερες ξαδέρφες της, που είναι κουκλίτσες και πολύφερνες νύφες, τον μεγαλύτερο ξάδερφό της που κάνει άσωτη ζωή, τη μητέρα τους που είναι στα χαμένα, την άλλη θεία της που είναι παμπόνηρη και υπερτσιγγούνα, τον απόμακρο και πάρα πολύ σοβαρό θείο της, και όλοι, με μοναδική εξαίρεση τον Έντμοντ, την υποτιμούν και την υποβιβάζουν. Αυτό φαίνεται πως κάνει τον Έντμοντ πολύ ερωτεύσιμο, αν και πρώτος ξάδερφος!

Το ταπεινό χαμομηλάκι μεγαλώνει και γίνεται μια όμορφη καθώς-πρέπει νεαρή δεσποινίς, μα πάντα πολύ προσεκτική, λιγομίλητη, σοβαρή, αναμφίβολα Ταύρος στο ζώδιο. Πατάει γερά στα πόδια της και είναι αποφασισμένη για ό,τι την αφορά, σε σημείο να την πεις και πεισματάρα (επομένως Ταύρος, σιγουράκι!). Παρατηρεί τους γύρω της και όλα τα επικείμενα λάθη που δεν μπορεί βεβαίως να σταματήσει, αφού λόγο χαρακτήρα μένει απλός παρατηρητής. Καθώς μεγαλώνουν όλα τα μέλη του Μάνσφηλντ και φτάνουν σε ηλικία γάμου, όπως καταλαβαίνεις γίνεται ένας χαμός. Βρίσκονται καλοί γαμπροί, βρίσκονται και κακοί αλλά περισσότερο ερωτεύσιμοι, γίνονται σκάνδαλα (πρέπει να ήταν το πρώτο πραγματικό σκάνδαλο αυτό που διάβασα σε βιβλίο της Όστεν, έβερ, και πλέον μπορώ να πω πως τα έχω διαβάσει όλα!) έρχονται και δύο αδέρφια να κατοικήσουν εκεί κοντά στο σπίτι τους που φέρνουν τα πάνω κάτω και η Φάνη παραμένει πάντα η Φάνη. Είναι σταθερή και αδιάλλακτη, δεν επηρεάζεται, δε φουσκώνουν τα μυαλά της, δε φέρεται ποτέ επιπόλαια. Και σταθερά, από την πρώτη ως την τελευταία σελίδα κι ακόμη παραπέρα, η Φάνη είναι ερωτευμένη με τον Έντμοντ. Τον πρώτο της ξάδερφο. 

Ο Έντμοντ από την άλλη είναι ο λιγότερο ερωτεύσιμος γαμπρός της Όστεν. Είναι στο 90% του βιβλίου ένας όρθιος μπούφος, ΑΠΟΡΩ πού την είδε τη λογική του και όλα αυτά η Φάνη που τον έβλεπε πάντα τόσο τέλειο, τον κακόμοιρο. Ο Έντμοντ παρασύρεται από τον έρωτά του για μια λάθος γυναίκα που τη βλέπει εντελώς και απολύτως τέλεια, δε βλέπει σχεδόν ποτέ το πόσο επιφανειακή είναι και πάντα τη δικαιολογεί για όλα. Με αυτά που λέει και αυτά που πιστεύει είναι μια πραγματική καρικατούρα, χωρίς να διαφέρει τόσο από τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς του. Δε θα μπορούσα ποτέ μου να φανταστώ τόσο λίγο ερωτεύσιμο ήρωα σε βιβλίο της Όστεν. Λίγο; Πες καλύτερα καθόλου! Μπορεί να ξεχώριζε ως "φωνή της λογικής" πέρα από τον πατέρα του στο σπίτι, απλά και μόνο επειδή όλοι οι υπόλοιποι ήταν υπερβολικά παράλογοι. Είχε το ελάχιστο ίχνος λογικής στο σπίτι των Μπέρτραμ, όταν απουσίαζε ο πατέρας του.

Ένα βιβλίο πολύ διαφορετικό

Ενδεχομένως από τον σύγχρονο αναγνώστη, το συγκεκριμένο βιβλίο να είναι το κατεξοχήν παλαιολιθικό βιβλίο γεμάτο πουριτανισμό. Έχω διαβάσει πως η Φάνη και ο Έντμοντ δεν είναι διόλου συμπαθείς (καλά, για τον δεύτερο το ακούω) και πως είναι φριχτά βαρετοί. Πως η ιστορία αξίζει περισσότερο ως σύνολο και όχι ως λοβ στόρι (επίσης το ακούω, ίσως έφταιγε αυτό το "πρώτα ξαδέρφια" που ποτέ μου δεν κατάφερα να αποτινάξω, όσο κι αν το προσπάθησα, αν και νομίζω πως πάνω απ' όλα έφταιγε η μπουφοσύνη του Έντμοντ!). Ωστόσο η Φάνη μού θυμίζει τρομερά τη μητέρα μου και ίσως επειδή ηλικιακά δεν την έχω ζήσει στα 20 της, μου θυμίζει και μια πολύ καλή μου φίλη, που είναι ένα ήσυχο μα φοβερά καλό παιδί. Τον κλειστό και συνεσταλμένο χαρακτήρα της τον βρίσκω ολόσωστο και απολύτως πιστό, ακόμα και σε σημεία που ενδεχομένως να σου φαίνεται απίστευτο να αντιδράσει με αυτό τον ίσως "θυματοποιημένο" τρόπο, εγώ θα πω πως ναι, είναι αυτή ακριβώς η σωστή αντίδραση ενός τέτοιου ανθρώπου και λόγω όλων αυτών των ομοιοτήτων θα πω πως εντέλει την Φάνη την αγάπησα πολύ, μου ήταν από την αρχή πολύ γνώριμη η συμπεριφορά της, σε σημείο να θίγομαι ελαφρώς αν διαβάσω κάτι αρνητικό γι' αυτήν. Ακόμη και το στοιχείο των τριών αδερφών, της μαμάς της Φάνης, της μαμάς του Έντμοντ και της κυρίας Νόρις μου έφερε στο μυαλό τη μητέρα μου με τις δύο αδερφές της κι εκεί ακόμη είδα μια κάποια ελάχιστη ομοιότητα που μου έδεσε κάπως και αυτά τα στοιχεία έκαναν λίγο πιο ξεχωριστή την ιστορία μέσα μου. Καταλαβαίνω πως αν δεν έχεις γνωρίσει ποτέ σου άνθρωπο σαν τη Φάνη μπορεί να τη βρίσκεις βαρετή και τα λοιπά, αλλά θα σου πω πως τέτοιοι άνθρωποι είναι τόση ευλογία για τους γύρω τους, όπως ακριβώς ένιωθαν όλοι για τη νεαρή Οστενική ηρωίδα, ιδίως από ένα σημείο και μετά που άρχισαν να την εκτιμούν.

Θέλω να προσθέσω εδώ, σε μια μικρή παρένθεση, πως πολλές φορές τέτοιους ανθρώπους η κοινωνία του θεωρεί "λάθος" και προσπαθεί να τους "διορθώσει" πράγμα που βρίσκω πολύ πολύ κακό, αρχικά γιατί ο οποιοσδήποτε είναι διαφορετικός από εμάς δε σημαίνει πως επιδέχεται "διόρθωσης" αφετέρου γιατί όντως, έτσι είναι κάποιοι άνθρωποι και πολύ καλά κάνουν. Δε σημαίνει καθόλου πως είναι λιγότερο άξιοι, πως έχουν λιγότερα δικαιώματα ή πως έχουν λιγότερο μυαλό, επειδή επιλέγουν να μη μιλήσουν, επειδή εκφράζονται διαφορετικά. Θα ήθελα πολύ κάποια στιγμή, μέσα στη γενικότερη αποδοχή που επιδιώκουμε στις μέρες μας, να τους αφήσουμε απλά ήσυχους. Κλείνω την παρένθεσή μου.

Αν το κόψουμε σε τρία κομμάτια το Μάνσφηλντ θα έχουμε ένα: τη γνωριμία με το κτήμα και τους ήρωες (που χρειάζεται ενδεχομένως να κρατήσεις σημειώσεις για να τους θυμάσαι), δύο: το θεατρικό και τρία: την πρόταση. Το κακό με το βιβλίο αυτό, που σε γενικές γραμμές απόλαυσα χωρίς να κουραστώ, ήταν το τελευταίο κεφάλαιο. Η Όστεν αφού έχει αφιερώσει όλο το βιβλίο της στο να αφηγείται αναλυτικά σκηνές και συζητήσεις, όπως περίπου κάνει και στη Λογική & Ευαισθησία, έτσι κι εδώ, κλείνει με ένα λίγο πιο εκτεταμένο "Κι έζησαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα". Όχι, δε μου αρκεί. Θέλω να δω τουλάχιστον το ζευγάρι που μας ενδιαφέρει να ζει τη στιγμή, όπως ακριβώς γίνεται στην Περηφάνια & Προκατάληψη. Και κράτα τον επίλογο να μας τον δώσεις μετά, αλλά μη μας ξεπετάς, δεσποινίς Όστεν μου! Φαίνεται πως κι εκείνη, όπως όλοι μας ανά τους αιώνες, ένιωσε πιο ερωτευμένη με τον κύριο Ντάρσυ της, παρά με τον Έντμοντ, έτσι κι εκείνη, όπως και όλοι μας, ήθελε να αναλύσει πολύ περισσότερο την ερωτική εξομολόγηση του κυρίου Ντάρσυ, του κυρίου Νάιτλι, του Έντουαρτ και του καπετάνιου Γουέντγουορθ. Το ακούω, δεσποινίς Όστεν, όλες το ακούμε. Αλλά ήταν στο χέρι σου να μας "πουλήσεις" λίγο καλύτερα τον πρώτο ξάδερφο (μπα... δε σώζεται...).

Ιστορικά στοιχεία και κριτικές

Στα ιστορικά του Μάνσφηλντ, έχει πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία μέσα, από ήρωες που βασίζονται σε πραγματικά πρόσωπα, από τις αναφορές στο ναυτικό (όπου ήταν κι ο δικός της αδερφός), επίσης είναι το τρίτο της βιβλίο που κυκλοφόρησε, έκανε μεγάλη επιτυχία και εξυμνήθηκε για το ήθος του, βέβαια ναι, εκείνη την εποχή είναι σαφώς λογικό. Το 1970 όμως, χαρακτηρίστηκε ως εκκεντρικό, πολύ προβληματικό και η μεγαλύτερη αποτυχία της. Κριτικοί πάτησαν στην γενικότερη αφέλεια και λαχτάρα για πλούτο και κύρος της οικογένειας Μπέρτραμ, κόντρα στον συντηρητισμό που όσο να πεις δείχνει μια γενικότερη υποκρισία. Προσωπικά θα πω πως βρίσκω τον μεγάλο κύριο Μπέρτραμ, θείο της Φάνη και πατέρα του Έντμοντ (!) έναν πολύ λογικό άνθρωπο, μου φέρνει λίγο προς κύριο Μπένετ, και ο οποίος αντελήφθη (κάπου προς το τέλος, βέβαια) πόσο λάθος μεγάλωσε τα παιδιά του και πόσο τους έλειπε η λογική, η σύνεση και... οι κοινές αρχές.

Δύο μεταφορές

Αναφορικά με τις μεταφορές του έχουμε δύο, και οι δύο ταινίες και καμία σειρά (περίεργο!). Αρχικά θα πω πως η ταινία του 1999 μου φαινόταν πιο ταιριαστή σε αυτό που έχω στο μυαλό μου, παρά το ότι παίζει τον Έντμοντ ο Jonny Lee Miller ο οποίος έχει παίξει ΚΑΙ στην Έμμα, έναν ξεκάθαρα πιο ξύπνιο οστενικό γαμπρό, θα ήθελα σίγουρα κάποιον άλλο. 

Εντέλει η ταινία του 1999 είναι ΟΛΗ λάθος. Είναι απίστευτο το πόσο έχουν αλλάξει όχι μόνο την ιστορία, εντάξει, είναι ταινία σίγουρα θα έχει αλλαγές. Μα κυρίως το ύφος, που συγκριτικά με εκείνο του βιβλίου ήταν εντελώς παντελώς διαφορετικό. Η Φάνη ήταν ήσυχη μεν, αλλά γλωσσού, καμία σχέση με τη χάρτινη εκδοχή της. Με προβλημάτισε πολύ το γεγονός πως της άλλαξαν χαρακτήρα, επομένως δεν την αποδέχτηκαν, ας το πιάσουμε από εκεί! Επιπλέον ο θείος της την αντιμετώπιζε ως αντικείμενο και την κοίταζε πολλές φορές με ένα βλέμμα που... καθόλου δε μου άρεσε.. ήταν ένας άλλος ήρωας από τον σοβαρό και προσεκτικό θείο Μπέρτραμ του βιβλίου. Η πολύ πολύ άβολη τεχνική που χρησιμοποιήθηκε στην Πειθώ του 2007 με την ηρωίδα να γράφει γράμματα και να κοιτάει την κάμερα, χρησιμοποιείται κι εδώ, όπου η Φάνη είναι, φαίνεται, ανερχόμενη συγγραφέας (ίσως είναι η ίδια η Όστεν;;; Εεε;;; Αυτό θέλατε;;;;), αφού γράφει ιστορίες στην μικρή της αδερφή. Ο αδερφός Γουίλιαμ είναι παντελώς απών, αλλά δε με πειράζει αυτό. Ίσως προσπαθώντας να περάσουν πιο έντονα κάποια γεγονότα του βιβλίου τους ξέφυγε εντελώς από τον έλεγχο και έγινε κάτι εντελώς άλλο. Το ίδιο το κτίσμα του Μάνσφηλντ θυμίζει ελληνικό δημοτικό σχολείο, τεράστιο και ψυχρό, δεν είχα κάτι τέτοιο στο μυαλό μου. Το μόνο κάπως ενδιαφέρον ήταν πως αναφέρονται στη δουλεία στην Αφρική και πώς το βρίσκουν λάθος οι ήρωές μας (όχι ο θείος Μπέρτραμ!!) αλλά πως το ίδιο το Μάνσφηλντ ζει από αυτό. Όμως... η Όστεν είναι κωμωδία. Δε χρειαζόταν να βαρύνει τόσο. Στο βιβλίο, μάλιστα, υπάρχει ντράμα, που η συγγραφέας επιδέξια το κρύβει. Όποτε προσπαθούσα να το δω θετικά, γινόταν κάτι εντελώς παράλογο και κόντρα που μου το γκρέμιζε χειρότερα από ποτέ. Αν και μόνο που θυμάμαι τα γλοιώδη βλέμματα του μεγάλου κυρίου Μπέρτραμ μου φτάνει! Απορώ για το 7 στα 10 στο imdb! 

Στην ταινία του 2007, από την άλλη, με ξένιζε το βασικό cast πάρα πολύ και δυστυχώς αυτό δεν άλλαξε ποτέ. Τόσο γιατί στο ρόλο της Φάνη έχουν βάλει την Billie Piper που πέρα από το ότι την έχω στο μυαλό μου ως μια fun pop τραγουδίστρια της εφηβικής μου ηλικίας (βλέπε Day & Night), οπτικά δε μου κάνει ΚΑΘΟΛΟΥ Φάνη! Βαμμένο μαλλί; Ανταύγειες;;; Δε καταλαβαίνω γιατί της έδωσαν αυτό το ρόλο. Όσο και για τον Έντμοντ, όπου έχουν βάλει τον Blake Ritson που έχει επίσης παίξει Όστεν, αντιπαθή ήρωα μάλιστα, ΠΑΛΙ από την ίδια μεταφορά της Έμμα, όπου έπαιζε τον κύριο Έλτον και ήταν λίγο μπλιεχ, είπαν να τον πάρουν σε αυτή την ταινία όπου εμείς πάλι μπλιεχ τον βλέπαμε, να του κάνουν κι ένα άπλυτο λιγδωμένο μαλλί που ταιριάζει ΜΟΝΟ σε έναν νεαρό Σέβερους Σνέιπ. ΜΟΝΟ! Κι ενώ σε γενικές γραμμές είναι πάρα πολύ πιστό στο βιβλίο, μια ανάσα ανακούφισης για τα νεύρα μου αφού είδα την πρώτη φριχτή μεταφορά, όλοι σχεδόν οι ηθοποιοί είναι τόσο ερασιτέχνες όσο και υπερκούκλαροι (βλέπε την πανέμορφη Michelle Ryan που παίζει τη Μαρία και είναι οριακά μοντέλο!) και λες για τον Έντμοντ δε μπορούσες να βρεις έναν να μην μοιάζει με τον κακό της ιστορίας και να έχει λίγη, ελάχιστη χημεία με τη Φάνη; Την οποία Φάνη κάθε φορά που την αδικούν θέλεις να τα πετάξει όλα και να τους πει δυο λόγια τραγουδιστά να τους κλείσει το στόμα, γιατί το pop δε φεύγει από πάνω σου επειδή έβαλες ένα μακρύ φόρεμα! Τουλάχιστον εδώ ο θείος Μπέρτραμ δε μοιάζει με ανώμαλος και οι απόψεις του περί δουλείας είναι πιο κοντά στην κοινή λογική. Ωστόσο ως ταινία έχει κάκιστες κριτικές, ένα 6 στα 10 στο imdb και υπάρχουν πολλοί που τη βάζουν πιο κάτω από την πρότερη, εκείνη που είναι απλά εμπνευσμένη από το βιβλίο και τίποτα παραπάνω.

Χρειάζεται οπωσδήποτε μια σωστή μεταφορά για το συγκεκριμένο βιβλίο, μα μετά την πρόσφατη Πειθώ του Netflix ΤΡΕΜΩ με το τι θα μπορούσε να συμβεί! Ίσως εν τέλει είναι ένα βιβλίο που δε γίνεται να μεταφερθεί, γιατί η κοινωνία δεν είναι ακόμη έτοιμη για μια Φάνη όπως ακριβώς είναι. Και ίσως δε θα είναι ποτέ!

Αυτές ήταν οι εντυπώσεις μου από το τελευταίο (για μένα) βιβλίο της Όστεν και τις ταινίες. Στην προσωπική μου κατάταξη το βάζω πράγματι στην τρίτη θέση, με την πρώτη να έχει πάντα η Έμμα, τη δεύτερη η Περηφάνια και Προκατάληψη, στην τρίτη το έχω μαζί με τη Λογική κι Ευαισθησία και αυτό γιατί και στα δύο με χάλασε το τελευταίο βιαστικό κεφάλαιο. Μετά έχω το Αββαείο (που δε θυμάμαι ποτέ) και τελευταία την πολύ σοβαρή Πειθώ. 

Αν έφτασες ως εδώ είσαι αναμφίβολα πραγματική/ός φαν της Όστεν και με ενδιαφέρει πολύ η γνώμη σου για το συγκεκριμένο βιβλίο. Ήρθε η ώρα να το συζητήσουμε. Τα σχόλια στο παρόν άρθρο αλλά και σε όλα μου τα σόσιαλ είναι διαθέσιμα για λογοτεχνική κουβέντα γύρω από το ίσως πιο διαφορετικό και πιο ιδιαίτερο βιβλίο της αγαπημένης δεσποινίδος Όστεν!